Cihan Tuğal Söyleşisinden Notlar

16 Temmuz günü İstanbul Düşünce Evi’nde Cihan Tuğal ile yaptığımız söyleşiyi sizlerle paylaşıyoruz:

Konuyu baştan Türkiye’den kurmayacağım. Bu protestoların son 4-5 son iki senedir daha şiddetli şekilde dünyada yayılmasının arkasında ne hangi nedenler var onlardan bahsedeceğim, oradan da Türkiye’deki özgün koşullara geçeceğim. Dünya düzeninin çözülüş sürecinde olduğunu düşünüyorum ama gerçekten buna bir alternatif var mı, böyle ciddi bir mesele var. Ve bu dünya çapında yayılan protestolardan bir alternatif çıkar mı… Özellikle son 4-5 senedir ön plana çıkan ülkeler İspanya, Yunanistan, Amerika, Tunus, Mısır, Türkiye ve Brezilya- en çok bunları vurgulayacağım. Buradaki protestolardan yeni bir yön alternatif çıkar mı? … Buradan da Türkiye’deki özgün durumlar ve sınırlardan bahsedeceğim.

Şimdi bence bu protestolar rastlantı değil, rastgele değil, çok benzer protesto formları yayılıyor, bunun nedeni sadece birbirini örnek almak veya bir komplo değil, bence çok sistematik nedenleri var. Ve iki ana diyalektikten bahsedeceğim, iççice de olan iki ana mekanizmadan. İlk mekanizma daha bariz olanı, daha siyasi ve askeri olanı, ikincisi ise daha toplumsal ve iktisadi olanı ve bu mekanizmayı biraz daha vurgulamak gerekir.

İlk olarak, askeri siyasi mekanizma: dünyanın bir önderi olduğunu görüyorsunuz, bu belli toplumsal kültürel değerlerin ihracı ile de oluyor…. Son on senedir Amerika’nın hem iktisadi modelinin hem askeri siyasi önderliğinin çözüldüğünü- özellikle Irak işgali ile görüyoruz. Bunun bir görüngüsü, önderlik ettiği dünyanın (Batının) rızasının alınamaması. Bir çözülüşün parçası olarak görüyorum ben bunları. Amerika’da, Vietnam sendromundan sonra, Kosova zaferinden sonra bir umut doğdu “biz hala askeri kontrolümüzü bir rıza ile örgütleyebiliriz” diye ama 2003 Irak ve sonra Arap baharında bu çözüldü. Amerika bütün bunlara çözüm bulamadı. Bir çözülüş sürecinin parçası olarak görüyorum ben.

Amerika’da daha iyi yönetimler olsaydı, belki bir iki yerde daha akıllıca taktikler izlenebilirdi. Ama sorun daha yapısal. Dijital teknolojilerin yayıldığı, kirli savaş sırlarının sürekli sızdırıldığın bir dünyada emperyal önderlik iyice zor hale geldi. Yani Amerika’nın artık “iyi” bir zafer kazanması çok çok zor bir şey haline geldi.

Bu dünya düzeninin çözülüşün bir boyutu,  yani askeri-siyasi-diplomatik liderliğin çözülüşünün bir boyutu. İkinci boyutu iktisadi, toplumsal çöküş. Ekonomik çöküş sadece bir boyutu bunun. 2008’de bir ekonomik çöküş vardı, toparlanmış gibi görünüyordu. Ama bu çöküş hemen ardından İzlandalarda, iki buçuk sene sonra Amerika’ya geldi. İşgal ismi, “Occupy” ismi orada konuldu ama bu eylem formu başka yerlerde başlamıştı, hatta yavaş yavaş belki ilk adımları Tahrir’de başlamıştı.

Bu bahsettiğimiz ikinci iktisadi ve kültürel boyut İlk başta Mayıs ortalarında 2011’de İspanya’daki ayaklanma ile başlamıştı, biraz da Tahrir’den feyz alarak. Ancak Tahrir’den farkı, işgalin kendisinin amaç olmaya başlamasıydı. Ben biraz bunu açmak istiyorum aslında, bu Gezi süreci ve sonrasındaki forumların bütün bu eylemlerle de bağlantılı oluşunu, bu işgal formunun önemini vurgulamayı düşünüyorum birazdan.

Şimdi bu iktisadi ve toplumsal çöküşün bir boyutunu bu finansal kriz ile gördük, ve burada sallanan ülkeler Amerika, İspanya ve Yunanistan oldu. Yunanistan’da zaten bir süre vardı, 2011de arttı. Fakat daha ilginç olan ve açıklanması daha zor olan Türkiye ve Brezilya’ydı, çünkü bunlar Amerika’nın yaydığı Neo-liberal iktisadi modelin “başarılı” olarak uygulandığı ülkelerdi. Neo-liberalizm, Türkiye ve Brezilya’da kazandırmaya devam ediyordu. (hatta burada bir parantez açalım, Tunus ve Mısıra baktığımızda da orda bile işler o kadar kötü gözükmüyordu) Bu ülkeler hala büyüyorlardı, belki Türkiye kadar hızlı büyümüyorlardı ama gene de 5%, 6%, büyüme oranları vardı. Fakat Mısır ve Tunus,  Türkiye ve Brezilya  ile aynı kefede değil, çünkü oradaki iktisadi sıkıntıların başka boyutları var. Türkiye ve Brezilya’nın ortak yanı yoksulluğun azalması. İktisatta iki farklı yoksulluk ölçüsü oluyor. Biri mutlak yoksulluk, günde iki dolar altı kazanan insan oranı yani bir nevi açlığa mahkûm insan sayısı ülkedeki. Bir de görece yoksulluk var- bu Türkiye’de azalmadı, AKP iktidarında da azalmadı. Mutlak yoksullukta hem Türkiye hem de Brezilya’da çok keskin azalma oldu, bir taraftan büyüme, bir taraftan refahın artması sayılara baktığınıza bir takım ellerde çok toplanıyor gibi görünüyor ama, mahallelere baktığınızda- örneğin Ümraniye- eskiden Türkiye’nin en yoksul bir yeri iken, şimdi her tarafta AVM, her tarafta irili ufaklı dükkanlar, orta boy marketler ve bunlardan alışveriş eden yığınla insan. Yani en azından çıplak gözle baktığınızda bir bolluk ve refah algısı var.

Keza Brezilya’da da aynı şey var. Oradaki eşitsizlikler daha keskin olmasına rağmen. Yani bol para harcayan ciddi bir kesim var ve bunlar sırf toplumun yüzde onu değil. Ve buralarda bu başarılara rağmen sıkıntıların oluşması, olayın bambaşka bir boyutu- yani mesele büyüme ya da gelirin yeterince paylaşılmaması da değil. Türkiye’de böyle bir mesele olduğunu biliyoruz ama eylemin başını çeken profesyonel kesimlerde bu yüzden patlama olmadı.

Bu çok ilginç bir durum aslında.. Yani eşitsizlik var Türkiye’de ama mesele bugün gelirin paylaşımı değil. Eşitsizlik var ama mağdur olan kesimler değildi sokaktakiler. Eylemi gerçekleştirenler -aşağı yuları profesyonel insanlardı- mühendis, doktor, akademisyen, avukat, tasarımcı, yazar, öğretmendi. Ve bu yolda ilerleyen öğrenciler. Yani İspanya ve Yunanistan’daki eylemlerde de ayıran buydu biraz. Orada işsiz olacağını neredeyse kesinlikle bilen insanlar sokaktaydı, gençlik arasındaki işsizlik oranı 50% ve tırmanarak devam ediyor İspanyada mesela. Yunanistan’da da aşağı yukarı oran aynı. Fakat Türkiye’de sorun bu değil. Türkiye’de sorun, profesyonel kesimlerin hayatlarının aşırı sıkıcılaşması ve anlamsızlaşması. Ve de hayatın genel olarak yaşanılmaz hale gelmesi. Yani bu paralar kazanılıyor, tatil yapacak fırsatlar oluyor, araba ve ev sahibi oluyor insanlar- İspanya’daki sürecin tam tersi. İspanya zengin oluyor, ama gençleri yoksul, işleri yok, emeklilik imkanları yok, arabaları ve evleri yok. Bizdeki gençlerin ise ciddi bir kesimi son otuz yılın, özellikle Özal döneminin patlamasının ürünü olan profesyonel sınıftan, ve bu patlamadan mali olarak çok ciddi yararlanmış kesimler. Yani ailelerine göre daha rahat hayat süren kesimler. Bunların eylemlere katılmalarının sebebi yoksulluk, eşitsizlik ya da pastadan daha büyük pay alma isteği değil, bu işlerin vadettiği mutluluğu getirmemesi. Çünkü şehir aşırı daraltıcı bir hale geldi. Mesele Brezilya’da da çok benziyor buna. Bizde parktan koptu olay, orada bilet fiyatından koptu. Otobüs bileti fiyatı ile başlaması çok manidar, burada olay nasıl merkezi yerlerdeki parklardan koptuysa- (burada gene kısa bir not geçeceğim- merkezi, çünkü ara mahallelere baktığınızda orada insanlar belki on yıllardır görmediği kadar park görüyor ama diğer yandan merkezi alanlardaki parklar ortak alanlar yok ediliyor. Yani bu da hükümetin tabandan gelen takibe bazı açılardan açık olduğunu gösteriyor) ama kentin genel yaşanırlığını azaltan uygulamalar var bu büyük ortak alanlarda.

Brezilya’da ise büyük bir ulaşım sorunu var. İstanbul’da yaşadığımızdan çok daha büyük bir ulaşım sorunu var. Örneğin işe gidiş 3 saat işe dönüş 3 saat. Kamu ulaşımı çökertilmiş, toplum arabaya yöneltişmiş durumda. Orada patlak verenin burasıyla benzerlikleri de var farkları da. Orada yine orta sınıflar işin öncülüğünde ama bir farkı şu-  eğitime ve sağlığa harcanan bütçe, Brezilya’nın daha fazla gündeminde. Fakat şuraya harcamayın dedikleri yer gene kentsel bir mesele. Çok büyük statlar kuruluyor Brezilya’da Olimpiyatlara hazırlık diye, ve bu çok büyük sıkıntılar yaratıyor orda. Yani kentsel mesele sadece birkaç ilin meselesi olan bir şey değil ve bu hem bir demokrasi meselesi, hem orta sınıfın alanlarının daralması meselesi, hem de asıl önemlisi- genel bir metalaşma durumuna işaret ediyor.

Bu sözcüğü, metalaşmayı özellikle vurgulamak istiyorum. Biz Gezi’deki eylemlere baktığımızda, temeldeki problemin bu olduğunu görüyoruz. Polis şiddeti, otoriterlik ve demokrasi sorunu var, ama olayın patlak verdiği yer, her şeyin alınıp satılır olması meselesi. Özellikle bu profesyonel kesim yaşamında kentsel yaşamın çekilmez hale gelmesi. Ve bu metalaşmayı sadece kent üzerinden değil insanların gündelik hayatlarında da görebiliyoruz- bir örnek- hayatın her saati bir çalışma saati haline dönüşmüş durumda. Çalışma saati olmayan saat yok artık ve piyasada bir karşılığı var bunun. Parasını almıyor olsam bile çok rahat hesaplayabilirim piyasadaki para değerini. Ve bu insan hayatında korkunç bir daralma yaratıyor.. Diğer bir örnek- en olmayacak yer diye düşündüğümüz tatil. Orada bile dizüstü var ve o dizüstü kapandığında bile bu durum devam ediyor. İnsanlar artık ilişkilerine, bizim de sosyal bilimlerde çok sevdiğimiz bir kavram olan sosyal kapital olarak bakıyorlar. Buna bazı sosyal bilimciler eleştirel olarak bakıyorlar, bazıları da olumlamak için söylüyorlar. Yani zenginlerin bankada sermayesi var, ama onun haricinde de tüm toplumda olan bir sermaye de her ilişki bir sermayedir diye anlatır sosyal bilimciler bunu. Ama artık giderek genişleyen profesyonel kesimlerin yaşamında tüm ilişkilerin, örneğin tatilde kurulan arkadaşlıkların bile işyerinde yükselmeye yönelik bakılıyor olması durumu var. Ben bu ilişkiden nasıl bir meslek sıçraması yaşarım düşüncesi. Dolayısıyla tatilde doğal arkadaşlıklar diye kuruluyor gibi görünen bir ilişkide de alttan altta bir metalaşma var. Bu tam da hayatı daraltan bir şey, ve Gezi’ye katılan kesimin oraya bu kadar sarılmasının nedeni de bence bu.

Ben yine İspanya ile bir karşıtlık kuracağım; İspanyadaki en yaygın sloganlardan birisi “evim yok, işim yok, emekliliğim yok, dolayısıyla korkum yok” idi ve orda polisle ölümüne çatışıyorlar. Peki, bizim “küpeli gençler” bazıları ayda bin lira üstü kazanan gençler niye slogan atıp, barikat kuruyor? İspanya’daki slogan atılamaz burada bu profesyonel sınıf tarafından. Sosyoloji insanların zaten binlerce yıldır sosyal sermaye biriktiriyor olmasından söz eder. Şu anda ise profesyonel sınıflar/sermayedarlar bunu bilinçli yapıyorlar, buna metalaşma diyoruz. Ama belki sermaye sınıfı açısından bu o kadar sorun yaratmıyor çünkü varoluşları zaten bunun üzerine kurulu, profesyonellerin ise hayatta başka beklentileri de olabiliyor, estetik vs. gibi ve bu kadar metalaşmayı kaldıramıyorlar. Ve bence Gezi’deki meselenin bu kadar “abartılması” da ondandı. Çünkü bu kesimler, özellikle gençler, Türkiye’nin en metalaşmış yıllarında doğdu; Gezi’de ilk defa sermaye ile sınırlandırılamayacak bir sosyal ilişki ve bir çevre yaşadılar, o barikatları el ele kurmada vesaire ve sosyal ilişkiyi sırf kendisi için tattılar. İlk defa insan sevgisinin kendisi için insanlarla ilişki kurdular. Ve o yüzden bu parkı, bu meydanı insanlar bu kadar canhıraş bir şekilde savundular.

Şimdi şuna dikkat çekmek istiyorum- hem Tahrir’de, hem Taksim’de, hem Amerika’da, hem Brezilya’da olan  bir şey, bu işgal formunun yaygınlaşması. Bu işgal formu aslında eski bir anarşist eylem biçimi. Sosyalistlerin, komünistlerin, sosyal demokratların çok itibar etmediği bir “yerinde komün” kurma anlayışı. Anarşistler mesela-Hollanda’da, özellikle kuzey ülkelerinde, hep yaparlar bunu, orada hayatın doğal bir parçası haline gelmiştir, orda komün kurarlar, polis bile buna göz yummaya başlamış. Özellikle Danimarka, Hollanda ve bildiğim kadarıyla İsveç’te. Günümüzün farklılığı artık son 2-3 yıldır bunun kitlesel hale gelmesi ve anarşizan ülkelerin dışına taşmış olması. Amerika ve İspanya’nın geçmişine bakarsanız orada da anarşizm var tarihsel olarak, ama Amerika’da çoğunlukla unutuldu bu ve şimdi  geri dönüş yaptı.

Ben bunların dönüş yapmasının net olarak bu kentsel dönüşüm ile bağlantısı olduğunu söylüyorum. İnsanlığın bayağı bir ortadan kalkması lazım ki insanlar vicdana odaklansın, aynı şekilde ortak alanların gitmesi gerekir ki, insanlar şiddetli bir şekilde ortak alanların yaratılması için uğraşsın. Türkiye’nin son 30 yılının hikâyesi de biraz da bu- yani bu müşterekler denilen alanların, Türkiye’de ve diğer ülkelerde hızlı bir biçimde ve yer yer de polis şiddeti ile ortadan kalkması. Ve şimdi toplum yavaş yavaş bunları zorluyor, yani müştereklerinin geri alınmasını. Onun için önceden solun ufak bir kesimine ait eylem biçimi kitlelerin eylemine dönüşebiliyor.

Ama bir de şunu görmek lazım, Batı Avrupa ve Amerika’daki eylemlerde bir finans meselesi de var. Yani borç ve paranın meta haline gelmesi. Oradaki mesele bundan koptu biraz. Yani bütün mesele kentsel dönüşüm değil, borçların, paranın ve finans sektörünün metalaşması. Occupy eyleminin Türkiye’ye hemen sıçramamasının sebebi bu, çünkü bizdeki borç meselesi henüz “toplumsal”, yani metalaşmamış. Ama bence bizdeki finans meselesi de kabardıkça, İspanya, İzlanda, Amerika gibi önümüzdeki ortak sorunları göreceğiz, onlar ile kaderimiz daha da birleşecek.

Şimdi bir kent ve doğanın metalaşmasından bahsettik, bir finansın metalaşmasından bahsettik- bir de Türkiye’de çok olmayan, bu tabloyu tamamlayıcı Bir şey var; emeğin metalaşması. Ve emeğin metalaşması meselesini biz Türkiye’de, Amerika’da vs. çok görmüyoruz çünkü Amerika ve Türkiye’de onun sancıları yaşanmış, zamanında atlatılmış ve sistem bu krizi büyük ölçüde çözmüş. Bunu en şiddetli biçimde biz Mısır ve Tunus’ta gördük. Emeğin metalaşması derken bir proletaryanın yaratılmasından bahsediyoruz, Türkiye’de tam olarak bir proletarya yok, yani vardı, şimdi de var ama çok büyük ve etkin değil yani geleneksel koruma mekanizmalarından tamamen arındırılmış, ve tamamen sermayedardan aldığı ücretle yaşayan bir kesimin yaratılması yok. Çünkü bizde toplumun büyük bir kesimi sadece ücretle değil yan mekanizmayla yaşıyor. Özellikle burada sosyolojide alt proletarya dediğimiz, düzensiz maaş düzensiz işle yaşayan bir kesim var. Mesela inşaat işçilerinin çoğu böyledir, o yüzden tam anlamıyla bir proletarya değildir. İnsanlar işçi ama metalaşmış bir emek gücüne sahip değil onlar. Emeğin metalaştığı yerler ise insanların gerçekten ücrete tabi tutulduğu, ücretten başka hayatını dayandıracak bir şeyin olmadığı ve kültürünü ve siyasetini onun etrafında kurduğu yerler oluyor. Ki Çin’in büyük bir kısmı şu anda hakikaten öyle. Mısır’ın belli yerleri öyle. Mesela Tahrir’dekiler değil, ama Mahalla ve Tanta diye iki yer var, 8 senedir falan oralarda tam anlamıyla emeğin metalaşması yaşandı.

Bu ve benzeri ülkeler dışında emeğin metalaşmasından kaynaklanan, daha bölüşüm odaklı, sömürü odaklı politikalar ve itirazlar, aşağı yukarı yok gibi. Yani Batı Avrupa’da da çok az var, Amerika’da da çok az var, Türkiye’de zaten yok. Türkiye’de isyan çok çok ağırlıklı olarak bir yeni küçük burjuva isyanı.

Buradan da bu isyanın sınırlarına gelebiliriz. Bir emek isyanının olmaması, daha geniş toplumsal kesimlere yayılmasına ve yeni değerlerin oluşmasına engel. Bu açıdan Mısır ve Tunus örnek (Tahrir ve Mahalla’daki isyanlar ayrı dalga boylarında yürüyor: işçi sınıfının talepleri, isyanın (Tahrir’de belirlenen) merkezine oturamıyor). Bu orta sınıf isyanların hiç ulaşmadığı yerler- Çin gibi, Güneydoğu Asya gibi yerlerde de işçi hareketleri var, ama bu isyan dalgasından çok kopuk. Yani tüm dünyada emeğin isyanı bu orta sınıf isyanından kopmuş ve bu kopukluk olduğu sürece, sistemi sarsıcı ya da daha önemlisi alternatif üretici bir şeyin çıkması zor görünüyor.

Hareketin aslında bir kentsel dönüşüm meselesi odaklı olmadığı, eylemlere katılan kesimlerin bu sorunu yaşamadığına bunun sadece sembolik bir meseleye dönüştüğüne dair bir soru vardı, onu cevaplıyayım-Bence aksine küçük burjuva  bir kentsel dönüşüm projesinin hem yıkıcılığını hem yapıcılığını çok daha yüksek bir şekilde yaşadı. Örneğin Beşiktaş iskelesi, iskelenin gidiyor olması orada büyük sıkıntı yaratıyor. Mesele gecekondulardaki gibi ona şu kadar  para vereyim, vs. ile halledilecek bir şey de değil. Başka bir örnek de Kadıköy’den- Haydarpaşa meselesi yüzünden yıllarca biriken bir öfke var. Bu projenin yeni küçük burjuvazi merkezli yerlere bir katkısı olmuyor. Örneğin Bağcılarda adam zaten AVM istiyor. Yani hareketliliğin bir orta sınıf meselesi olması ve bu işin sınırlarına geliyoruz yine. Mesele sadece parkın AVM olması DA değil. Kentin ulaşımıyla, binalarıyla, yaşanmaz hale gelmesi. Ümraniye’deki Bağcılardaki kişiye daha farklı dokunurken bu, Kadıköy ve Beşiktaş’taki insanlara başka şekilde dokunuyor. Onun için bu bir kent (ama aynı zamanda küçük burjuva) hareketi.

Kentsel dönüşümün ikna ve rıza süreçlerini nerden kurduğuna da tam da buradan bakmak gerekiyor. Mesela parkta bir süredir Fikirtepe’yi nasıl örgütleyeceğiz konuşuluyor? Ben de diyorum ki orda örgütleyemezsiniz. Çünkü  pazar ve metalaşma süreci bir sorun değil kurtuluş. Ve bir sınıf atlama aracı. 35 yıldır de her şeyin kent rantı ile büyüyor olması durumu var. Kent rantı ve inşaat, turizm ve finans ile büyüyor her şey Türkiye’de. On sene önce kent sosyologları ciddi olarak “deniz bitti rant kalmadı” diyorlardı. Oysa Maltepe’de deniz dolgu yapılıp arsa oldu. Kuzey İstanbul var. Satacak çok yer var ve ikna süreçleri buradan çıkıyor. Fikirtepe’de, Ümraniye’de hiçbir şekilde sistemle sıkıntısı olan büyük kitleler oluşmaz. Ümraniye’de saatlerce parkta forum olacak dedikleri yeri aradık mesela. Yok, bulamıyoruz. Bulunca da ancak 50- 60 kişilik forumu “Tunceliler Caddesinde” bulduk. Orada da başka dinamikler var. Bu hareketin orta sınıfın dışına taştığı tek yer Alevi meselesi. Barikatların çoğunu da onlar kurmadı, yoksa sıkıntılar, polisin tepkisi farklı olurdu.

Ayrıca sekülerlik konusunda da bence durum şöyle bir şey- profesyonellerin hayatı yaşanmaz hale geldi ve bu kadar cengâverlik bu yüzden. Seküler hayatın tehdit altında olduğunu hissetmelerinden değil. Çünkü öyle olsaydı öyle slogan atılırdı. AVM olayı hep vurgulanmaya devam edildi. Bence sekülerlik bu hareketin çok çeperlerinde kaldı.

Bence bu hareketin iki temel bileşeni var, bir tanesi bu metalaşma hikâyesi, bir tanesi bu  demokrasi ve otoriterlik meselesi- bence bu sekülerlik meselesi son yaşananla kesişiyor ve bence merkezdeki mesele, katılımcı demokrasi meselesi. Yani demokrasinin sadece sandıkla ve oy verme ile sınırlı olmaması. Ve zaten beklentileri aşırı şişirilen bu yeni küçük burjuvazi onun karşılığını siyasette de bulamıyor. Hem hayatın  kendisi çekilmez hale geliyor, hem de siyasi olarak hiçbir güçleri yok. Ve bunu vurgulamamın sebebi diğer ülkelerde de bunun hep gündeme geliyor olması. Bütün bu ülkelerdeki farklılıklara rağmen, işte İspanya’da yaşlılardan, eski partilerden bıkma durumu, Yunanistan’da büyük kitlelerin hiçbir şekilde kale alınmaması ve her şeyin Avrupa Birliği ile yürütülmesi.  Brezilya’da gene bütün demokratik açılımlara siyasal reformlara rağmen oligarşik bir yapının sürmesi.  Amerika ise çok acayip bir yer-  hem çok demokratik görünen bir yer, bireysel özgürlüklerin sonuna kadar yaşanabildiği, ama hiçbir şekilde topluluk olarak karar mekanizmasına katılamadığınız bir ülke.

Bütün bu ülkelerde ve Türkiye’de, insanlar topluluk olarak bizi de ciddiye alın demiş oldu. Ve ilk söylediğim cümlelere geri dönecek olursak, bunu bir dünya düzeni krizi olarak görünüyorum. Bu da rastlantı değil- mesela Türkiye’ye özgül koşullar olabilir, ama bütün bu ülkelerde niçin katılımcı demokrasiden söz edilmiyordu da birden patlak verdi? -çünkü demokrasi vaat edildi. Bu da çok önemli. Dünya sisteminin hegemonik gücü olan Amerika bunları vaat ediyordu- mutluluk, bolluk ve bir demokrasi lafı. Ama bütün bu bahsettiğimiz ülkelerde bunu yaşamaya başladık. AVM, araba, ev mutluluk getirmiyor, var olan demokrasi de gündelik yaşamımıza yansımıyor. Bence önümüzdeki senelerde bu böyle devam edecek: orta sınıfları bu iktisadi-kültürel sistem kesmeyecek ve orta sınıflar daha fazla isyan edecek.

Bu kriz illa çözülecek ya da sistem illa çökecek diye bir şey yok, aslında 3 yoldan bahsedebiliriz- bir ihtimal orta sınıfın kendini kurtarırken yeni bir hegemonik düzen yaratması, ve şu anda var olan rahatsızlıkları sistemin içinde eritmesi. Diyelim ki orta sınıf bu savaşı verdi, verdi ama çözülemedi, orda da illa devrim olacak diye bir şey yok, çok daha kötü bir çöküş yaşanabilinir-  feodalleşme demesek de mesela ekolojik diktatörlükler olabilir – çok zenginlerin kendilerini çok yüksek duvarlar arkasına kapattığı, ve dünyanın geri kalanının da bir suç ve ekolojik felaket batağı haline geldiği bir durum. Yani dünyanın kapitalizm tarafından batırılması ya da daha iyi bir dünya kurulması kadar, kapitalizmin batması ama daha kötü bir dünya kurulması ihtimali de var. Bence bizim düşünmemiz gereken kısım da bu. Şu anda orta sınıfın var olan rahatsızlıklarını kapitalizm içinde çözmek çok zor, o yüzden kapitalizm giderek şiddetlenecek, buradan çıkışın tek yolu da bunu daha geniş halk kesimlerine yaymak.

Türkiye’nin çok ciddi sıkıntıları var bu küresel dalga içerisinde, çok ciddi de güçleri var. Olaya Geziden de bakabiliriz, tam tersine hükümetin ve rejimin gücünden de. Bence bahsettiğimiz diğer ülkelerde olmadığı kadar hegemonik bir rejim var. Amerika’dan da daha hegemonik mesela- çünkü Amerika’da  Neo-liberalliğin din ile harmanlanması ve daha geniş kesimlere seslenebilmesi, çok daha sığ yaşandı. Yani Amerika’nın dindar entelektüelleri, çok da beceremediler, çok sığ kaçtılar, daha başından faşizan kaçtılar. Bizde ise çok daha başarılı işlendi. Neo-liberalliğin din ile harmanlanması ve asker karşıtlığı üzerine kurulması vs. ile dindarlık yeni rejimle özdeşleşti.

Gezi’de kadınların katılımının belirgin olması meselesine değinirsek- aslında çok yönü var Gezi’nin, ben küresel olarak olan biten ile ortaklıklara bakmaya çalıştığım için- metalaşma ve savaş demokrasi meselesi gibi – bu konulara gelmeme zaman izin vermedi. Kadın meselesi her yerde yoktu. Ama Amerika’da da, İspanya’da da, Tunus’ta, Mısırda diğer iki mesele de gündemdeydi.