Yeni Sendikalar Yasası Vesilesiyle – Sendikalara dair İslami bir Tutum Alma Denemesi

 “Onlar, haklarına tecavüz edildiğinde, yardımlaşır, onun öcünü alırlar.” Şura – 39^[1]

 “Ve haklarına tecavüz edildiği zaman, birlik olup karşı koyanlardır.” Şura – 39^[2]

Sendikalar şu anki batıcı hukuki-idari ve iktisadi sistemimiz içinde, işverenleri karşısında ücretli çalışanların haklarını müştereken aramaları, haklarını yedirtmemeleri için kullanabilecekleri tek hukuki imkan. “Müşterek” kısmı önemli, çünkü hepimiz biliyoruz ki gerçekten iyi niyetli bir avuç işveren dışında, çalışanların işverenleri karşısında tek başlarına haklarını arayabilmeleri pek mümkün değil. Zira işveren ile ücretli arasındaki ilişki, “liberal fantezi”nin iddia ettiğinin aksine eşit filan değil. Tek başınıza hakkınızı ararsanız kapı dışarı konmanız ya da bin türlü baskıyla sindirilmeniz an meselesi. Bu anlamda ücretlilerin bu eşitsiz ilişkiyi biraz olsun denkleştirebilmesi, müşterek hareket edebilmelerinden geçiyor.

Ücretlilerin haklarını arayabilmeleri, müşterek hareket etmelerinden, bugünkü hukuki yapıda da müşterek hareketin tek imkanı sendikadan geçiyor. Sendikadan daha güzeli var diyen varsa bir adım öne çıksın. Sendika fetişisti değiliz elbette. “Sendika için sendika” demiyoruz, işçi, emekçi, hak, hukuk, adalet için bugün ve bu koşullarda sendika diyoruz. Ya da “İşverenler işçilerinin haklarını yemezler, iş hayatında tam bir adalet var” diyen varsa da… Dinlemeye, ikna olmaya açığız. Ama bizim geldiğimiz yer, görebildiğimiz ufuk an itibariyle bu.

“Herkese işlediklerinin karşılığı ödenir, kendilerine haksızlık yapılmaz.” (Ahkâf – 19)

“Ölçü ve tartıyı tam yapın, insanlara vereceğiniz şeyleri eksik vermeyin …” (A’raf – 85)

“Dünya hayatını ve güzelliklerini isteyenlere, orada işlediklerinin karşılığını eksikliğe uğratılmadan veririz.” (Hûd – 15)

“İşçiye, teri kurumadan ücretini veriniz.” (İbn Mâce)

“Üç kimse kıyamet gününde, karşılarında beni (Allah’ı) bulacaklardır: 1 – Benim namıma verip haksızlık eden, 2 – Hür bir kimseyi satıp parasını yiyen, 3 – Bir işçi tutup çalıştırdıktan sonra ücretini vermeyen.” (Buharî)

Yukarıdaki ayet ve hadisleri Hayrettin Karaman hocanın İslam’da İşçi-İşveren Münasebetleri isimli kitabından aldık, derli toplu bir arada bulunmaları hasebiyle.^[3] Biz bunları bilen, bunları dinlemiş, öğrenmiş bir ümmetin çocuklarıyız. Eğer biz, “haksızlığı”, “ölçü ve tartıyı tam” yapmayı, “eksik” vermemeyi, “eksikliğe” uğratmamayı ve “ücreti” bugün tanımlarken kendimize referans olarak batının “serbest piyasa”sını, Smith’in “gizli el”ini kıble bileceksek, vay halimize. Bu İslami referans noktalarını, doğru düzgün düşünmeden, alelacele, garip bir telaşla, serbest piyasa amentüsünün “şartlarına” havale edeceksek, ediyorsak vay halimize. Eğer “haksızlık”ın, “ölçüyü ve tartıyı tam yapma”nın, “işlediklerinin karşılığını eksikliğe uğratılmadan” vermenin, işçinin “ücretinin” ne olduğunu, nasıl olduğunu, ne kadar olduğunu batının serbest piyasasından öğreneceksek sümme haşa İslam’a ne hacet.

Hocalarımızın, alimlerimizin bu konuları batılı hegemonyaya eyvallah etmiş “ekonomist”lere havale etmemesini, bu konularda İslam’ın sözünün, günahın ölçüsünün, hak yememenin sınırlarına dair söz söylemesini arzuluyoruz. Bu alanlarda muazzam hak gasplarının, hak yemelerinin olduğundan endişe ediyoruz. Bunların günahının da, bu günahların gün yüzüne çıkarılmayışının, gerekli uyarıların yapılmayışının da vebalinin ağır olacağından endişe ediyoruz.

Genç kuşak arasında yaygın bir teveccüh bulan epistemoloji tartışmalarının, inşallah bu gibi sosyal adalet meselelerine de temas etmesini temenni ediyoruz. Kuran ve hadislerde geçen, yukarda kısaca andığımız kavramların, 19. yüzyıl kapitalist Avrupalı zihniyetinin anladığı kavramlarla muhtemelen (!) aynı anlamlara gelemeyeceği gibi somutlukları da irdelemesini diliyoruz.

“Onlar, Rablerinin davetini kabul ederler ve namazı dosdoğru kılarlar. Onların işleri de kendi aralarında bir istişare iledir. Kendilerine verdiğimiz rızıktan onlar Allah yolunda harcarlar.” Şura / 38^[4]

Bir insanın hakkının ne olduğunu adaletli bir şekilde tayin etmeye uğraşırken o kişinin sözünü dinlememek herhalde olmaz. Kişi elbette nefsine yenik düşeceği için kendine yontabilir, muhtemelen de yontacaktır, nitekim aynı şey işverenler için de geçerlidir. Hakkın tayininde tüm tarafların sözünün işitilmesi gerekir. Hakkın ne olduğunu adilce bulabilmek için muhakkak hakkın sahibinin de sözünün masada olması gerekir. İstişare, zannederiz bunun için de önemlidir. İşyerinde adaletin ve hakkın ne olduğunun bulunması da muhakkak istişare ile olmalı, işçiler gerek bireysel olarak, gerek müştereken istişarede yer almalıdır. Sendika, başka şeylerin yanında bunun da aracıdır. Söyleyeceklerinden dolayı işten atılma, baskı görme korkusu yaşayan çalışan, aklından geçeni söyleyemez, hakkını arayamaz. İşveren de “benim verdiğim haktır işte, bakın işçi de memnun, şikayet etmiyor” der geçer. Nefsine yenik düşer. Nefsimize yenik düşmeyip, hakkı ve adaleti bulmak, birbirimizden, halkadan, istişareden geçer. Bunun yolu da meseleyi iyi niyetlere emanet etmek değil, sözünü söylemenin, hakkını aramanın hukuki dayanaklarının sağlanmasıdır. Bu istişare keşke günümüz sendikaları gibi fazla bürokratik ve yozlaşmaya müsait yapılar yoluyla değil de daha doğrudan demokratik, yani işçilerin daha doğrudan yönlendirebilecekleri yapılarla yapılabilse. Ancak unutmayalım ki işçilerin müşterek hak arayışları için günümüz sendikalarının aşırı bürokratik yapılarını tek hukuki yol olarak gösteren, bundan başka bir yolu da zinhar kabul etmeyen ne yazık ki kapitalist zihniyete mahkum olmuş devlet ve işverenlerdir. Sendikaların bürokratikleştirilmesinin arkasında bu iki gücün özenli müdahalesi olduğu unutulmamalı. Basit bir misal vermekle yetinelim: Yeni yasada da öncekinde olduğu gibi işyeri temsilcisinin işyerindeki işçilerin seçimiyle belirleneceği sabitlenmemiş, işyeri temsilcisinin atanacağı belirtilmiştir. Sendika kurumunun işçiye en yakın birinci basamağının bile işçilerce seçilmesini güvenceye almayan bir kanunun arkasındaki zihniyetin, sendikaların mümkün olduğu kadar bürokratikleşmesini ve dolayısıyla sıradan işçilere yabancılaşmasını hedeflediği açıktır.

Buradan hareketle bu yazının yazılmasına vesile olan yeni sendika yasasına, yani resmi adıyla Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na gelelim. Yeni yasada noter şartının kaldırılması kıymetli bir ileri adım. Ancak görünen o ki yeni kanunun neredeyse tek ciddi sonuç yaratacak müspet yönü bundan ibaret. Lafı çok edilen iş kolu barajının % 10’dan % 3’e düşürülmesi ise fiilen koşulların aşağı yukarı aynı seviyede kalması hatta yer yer daha bile zorlaştırılması anlamına geliyor. Çünkü bugüne kadar ilgili bakanlık (farklı gerekçelerle) sendikalı çalışan sayılarını yüksek gösterir ve bu sayılar baz alınarak, yeni yasanın geçmesiyle bundan sonra SGK’nın elindeki çok daha düşük olan gerçek sayılar baz alınacak.

Yeni yasayla gelen değişikliklerin başka pek çok ayrıntısı var elbette, ama yazıyı ayrıntılara boğmak istemiyorum. Görebildiğim kadarıyla hülasa 12 Eylül’ün yasası diye yerden yere vurulan eski sendikalar yasası ile yenisi arasında ne yazık ki ciddi bir fark yok gibi görünüyor. Yeküne baktığımızda bir kaç noktadaki iyileşmeler, başka pek çok noktadaki geri gidişler ve sabit kalışlarla dengeleniyor.^[5] Ücretli çalışanların haklarını arayabilmeleri, dolayısıyla iş hayatındaki hak gasplarının önüne geçilmesi, adalete birkaç adım da olsa yaklaşılması açısından eski tas eski hamam.

Bu yazıyı sonlandırırken, güncel bir sendikalaşma gayreti içinde olan bir abiyle sohbetimize bağlanalım istiyorum. Bir triko-tekstil fabrikasında sendikalaşma mücadelesi veren bir işçi abiyle yaptığımız bir sohbet bu.^[6] Görüşmeyi yaptığımız günden yaklaşık bir ay önce sendika üyesi olduğu için işten atılmıştı. Ve fabrika önünde kurdukları çadırda kendisiyle birlikte işten atılan 37 arkadaşı ve sendikasıyla birlikte mücadelesini sürdürmekteydi. İş arkadaşlarının, özellikle dindar kimliği hasebiyle saygı duyduğu biriydi bu abi. Çok şükür ki mücadeleleri ve kararlılıkları sayesinde işveren, sendikayla yaptığı anlaşma uyarınca işten attığı bu işçilerin büyük bölümünü Kasım ayı başında işe geri aldı. Uzun sohbetimizden bu kısa bölüm, sendikanın bugün çalışanlar için ne anlama geldiği, ne işe yaradığı ve ne kadar zor kazanılabilen bir hak olduğuna dair kıymetli, canlı ve güncel bir söz.

---

Çalışma koşullarınız nasıldı?

Bu işyerine başladığımda şartlar oldukça ağırdı. 12 saat çalışıyorduk, işler yoğundu, pazarları da çalışmamız isteniyordu, hatta bunu garanti altına almak için, bizlere fazla mesai yapacağımıza dair kağıt imzalatmışlardı. Zaten alttan alttan bütün arkadaşlarda bu rahatsızlık güçleniyordu. Bir uyarılarımızı yapıyorduk, ama bir ilerleme iyileşme olmadı. Sürekli bir erteleme oyalama.

İlk hareket nasıl başladı?

Fazla mesailere gelmemekle başladı, çünkü artık insanlar iyice sıkıştı yani. İki buçuk yıl önce. Çalışan arkadaşlardan sendikayla ilgili bilgisi, deneyimi olan bir arkadaş vardı. O, arkadaşlarla konuşmuş. Arkadaşlar ikna olmuş, doğru bulmuşlar. Kendimizi nasıl savunacağımız, işverene karşı nasıl güçlü olunacağımızı bilmediğimiz için, bugüne kadar öyle gelmişti. Bilgili kişi bilgilerini aktardıktan sonra hızlı bir şekilde birlik oluştu. Sendikayla tanıştık.

Sen nasıl ikna oldun, dahil oldun?

O bahsettiğim arkadaşla zaman zaman konuşuyorduk. Baktım ki arkadaşlar inanmış, güven veriyorlar, birlik inancı oluşmuş, bu haksızlığı başka türlü bertaraf edemeyeceğimiz de ortada.

Sen daha önce böyle bir şey yaşamış mıydın?

Sendikayla ilgili, birlik olmayla ilgili ilk tecrübem. Adımların ne kadar bilinçli atıldığına bağlı bir süreç olduğu için kesinlikle bir uzman eli dokunması gerekiyor. Bu uzman da sendika, bizim en çabuk ulaşabildiğimiz. Belki başka kurumlar da vardır ama her an ulaşabileceğimiz, her an yanımızda olabilecek sendika gibi görünüyor şu anda.

Peki ilk başka hiç tereddüt ettin mi? Çünkü sendikaların çok olumlu bir intibası yok.

Belki burada sendikacıların hatası olabilir, geçmişle gelecek mutlaka kıyaslanır. Halk içerisinde, çalışanlar içersinde sendikayla ilgili anlayış pek de olumlu değil. Biz olaya hak mücadelesi olarak bakıyoruz. Bizim hakkımızı kim savunuyorsa, siyasal görüşü ne olursa olsun, yeter ki samimi olsun, hak mücadelesi olsun. Bu olaydan haberim olduğu zaman ilk önce bu işin çok kuvvetli birlikten geçtiğini bildiğim için, şöyle düşündüm: Acaba arkadaşlarım bu birliği sağlam kurabilecekler mi? Çünkü bu zorlu bir süreç. Her ne kadar anayasal bir hak da olsa, birilerinin damarına basmak gibi bir durum söz konusu. Bu da sürecin zorlu olacağının bir kanıtı. Bir direnişte hak alma gibi bir sonuç kolaylıkla çıkmaz ortaya.

Çevrenden nasıl tepkiler görüyorsun?

Net bir karşı çıkış olmamasına rağmen, kazanım açısından çok fazla bir şansımız olmadığını düşünüyorlar. Yani anlatsanız da kendileri birebir yaşamadıkları sürece bu durumu kavramalarını beklemiyorum.

Dindarların bu tip mücadelelerden çekinmelerini sence nasıl değiştirebiliriz?

Hareket olarak solcuların tekelinde gibi gözüküyor ama o hareketin içinde bulunan bir çok farklı görüşten insanlar var. Bugüne kadar yapılan bütün direnişlerde bu tip faaliyetlerde mutlaka herkes sol görüşlü değildi yani, burada da aynı şey var, çok farklı görüşlere sahip olan insanlar var. Temel çatı hak arama mücadelesidir. Haksızlığa uğradığına inanıyorsa insan, kendisini güçlü hissediyorsa, başarabileceğine inanıyorsa, destek alabileceği çevrelerle irtibatlıysa, bu insanların da destekleri sağlamsa, insanlar mücadele eder. Bugün olduğu gibi dün olduğu gibi. Herhalde bu bir anlayış meselesi bir görüş meselesi, insanların bu tür konulardaki bakışlarını değiştirmek hiç kolay değil.

Siz bu birliği nasıl sağlayabildiniz acaba? Çünkü sizin sektörde bu tipte bir şey sanırım yakın zamanlarda hiç olmamış.

Araştırmadım ama arkadaşlar öyle söylüyor. Temel harç galiba şu: Yaşamı sürdürebilmek için, yaşam kalitemizi yükseltebilmek için iyi bir ortama, iyi bir çalışma ortamına, iyi bir ücrete ihtiyaç duyduğumuz açık. Ama bunu nasıl başaracağımız bir sorun. Çünkü insanların günlük hayatını yaşabilmesi için, sosyal hayatını daha etkili hale getirebilmek için, eşine, çoluğuna, çocuğuna daha fazla zaman ayırabilmesi için, çocuklarının eğitimlerini daha kaliteli hale getirebilmek için, belli bir seviyeye, belli bir yaşam kalitesine ulaşması gerekiyor. Bu şartlarda bu mümkün değil. Hem çalışma saatleri açısından hem de aldığınız ücretler açısından, yaşam kalitemizi arttırmamız mümkün değil.

---