Sezai Karakoç’un Ezilenlerle İlişkisi

Sezai Karakoç ömrünü Müslüman ülkeleri Batı sömürgeciliği karşısında diriltecek teorik altyapıyı inşa etmeye vakfetmiştir. Gerek şiirlerinde gerekse de siyasi, iktisadi metinlerinde yeniden İslam fikrini nakış nakış işleyen şair ve yazar, özellikle gençler arasında etkili olmuş önemli bir düşünce insanıdır.

1933 Diyarbakır doğumlu Karakoç’un gençlik yıllarında dünyanın her yerinde ulusal bağımsızlık ayaklanma ve savaşları patlak verir. Birer birer bağımsızlaşan eski sömürge ülkeler arasında halkının çoğunluğu Müslüman olanlar da vardır. Siyasal bağımsızlaşmayı birinci aşama sayan Karakoç ikinci aşama olan iktisadi kalkınmanın ve toplumsal dirilişin kaynağı olarak İslam’ı görür. Bu savında haksız da değildir çünkü kendisinin de metinlerinde sık sık belirttiği üzere Pakistan’da Mevdudi, Mısır’da Kutub, Türkiye’de ise Necip Fazıl ve Said-i Nursi geniş kitlelerin ilgisini çekmeye ve onları sürüklemeyi başarmıştır.

Bu makalenin amacı Sezai Karakoç’un düşünce dinamiklerini açıklamak veya şiiri üzerine edebi analizler yapmak değildir. Bu daha derinlikli bir okuma ve araştırmayı gerektiren konu yerine Karakoç’un ezilenlerle kurduğu (ya da kuramadığı) ilişkinin zafiyeti üzerine tartışılacaktır. Bu bağlamda yapılacak eleştiriler Karakoç’un Türkiye düşüncesindeki önemini tartışmak üzere değil düşünce geleneğimizin bir parçası olan, manifesto niteliğindeki metinlerini geliştirmek amacını taşımaktadır. Bu eleştiri metni Karakoç’a onu gençliğin manevi dinamiği gören bakış açısından farklı bir bakışı geliştirme niyetindedir.

1960’lı yıllarda evrensel çapta güçlenen bağımsızlık hareketlerinin Türkiye’de de yansımaları olmuştur. Sosyalist hareket anti-Amerikancılık düşüncesiyle gençlikle buluşarak kitleselleşmektedir. Batı ve komünizme karşı maneviyatı muhafaza etmeye çalışan İslami hareketlerin de politikleşme eğilimi kuvvetlenmiştir.

Türkiye’de bu yıllarda yapılan tartışmalar sadece dış etkilerle şekillenmez. 1923’ten sonra kararlı biçimde sürdürülen modernleşme politikaları üzerine de yeni sorular türetilmektedir. Özellikle iktisadi kalkınmanın neden halen sağlanamadığına dair derin kaygılar, iktisat ve iktisat tarihi araştırmalarına yönelik ilgiyi arttırmış, değerli çalışmalar ortaya konmuştur. Bu çalışmalar “ATÜT”, “feodalizm”, “az-gelişmişlik” kavramları etrafında, genellikle Osmanlı’da ve hatta bazılarında İslam’da kusurlar arayan içerikte üretilmektedir. Böylesi bir ortamda Karakoç İslam’a yönelik eleştirileri cevaplamak ve güncel iktisadi doktrinlere karşı yeniden İslam fikrini oluşturmak maksadıyla “İslam Toplumunun Ekonomik Strüktürü” adlı eseri yayınlar. Kapitalist ve sosyalist ekonomileri bir kefeye koyarak yargılayan Karakoç üretim-tüketim dengesi, toplumsal eşitsizlik, işçi-sermayedar gerginliği, israf, miras hukuku, faiz gibi meseleleri irdeleyerek yapar bunu. Ortaya koyduğu sorunların çözümünü ise faizin yasak, ticaretin helal, zekâtın eşitliği sağladığı ve mirasın caiz olduğu İslam’da görür. Karakoç’un iktisadi tartışmaların zengin olduğu bir dönemde iddialı bir başlıkla yayınladığı bu eserinin nesnel verileri ortaya koyma, kapsamlı analiz ve iddialarını ispatlamada zayıf olduğu gerçeğini bu makalenin kapsamı dışına alalım. Gerek kapitalizmi gerekse de sosyalizmi tahlil ederken bu sistemlerin toplumsal ve kültürel yönünü görmezden gelişi de ayrı bir tartışmanın konusudur.

Sezai Karakoç kapitalizmin ve emperyalizmin zorunlu sonuçları olan işsizlik, açlık, fırsat eşitsizliği ve savaşları neredeyse hiç işlemez. Bir şairden beklenmeyecek şekilde sanki ezilenlerin çığlığına kulak tıkamıştır. Zekâta birkaç yerde değinerek toplumsal eşitsizliğin giderileceğini iddia eder sadece. Elbette yeni-klasik iktisatçılar gibi sayısal verilere boğulmuş açıklamalar bekleyemeyiz ondan. Yine de İslam’da sosyal adalete göndermelerde bulunan onca ayet ve çokça rivayete rağmen Karakoç bir direniş, sömürüye karşı koyuş fikri üretmek yerine devletçiliğe savrulur. Özellikle İslami iktisadın sürekliliği iddiasında Emeviler, Abbasiler ve hatta Osmanlı’yı bir bütünselliğin parçası görmekteki çabası şu düşüncemi kuvvetlendirir: Karakoç’un İslam’ın dirilişi dediği şey aslında Osmanlıcılığın bir türevidir. Yer yer milliyetçi ve hatta Turancı arzulara sahip olduğu diğer metin ve şiirlerinden anlaşılmaktadır. Klasik sağ siyasetin bir türevini üretmektedir. Fakat bu sefer İslami yönü daha ağır basan bir sağcılıktır bu.

Doğrusu kapitalizmi sosyalizm kadar eleştirmez. Sosyalizm eleştirilerinde çoğu yönleriyle haklıdır. Fakat yukarıda belirtildiği gibi sosyalizmi salt bir iktisadi teori olarak ele alır ve ortaya çıkış koşullarını irdelemez. Kapitalizmi de karşısına alır fakat yaşadığı ülkenin kapitalist (ya da kapitalist olma gayretinde) bir ülke olduğu gerçeğini atlar. Bu nedenledir ki Karakoç’ta kendi ülkesinde yaşanan iktisadi meselelere, yoksulluğa ve madunların durumuna dair notlar bulamayız. Karakoç yaşanan sorunlara klasik sağ İslamcı çerçevede cevap üretir. Ona göre İslam’dan vazgeçildiği için durumumuz vahim boyutlarda idi ve Osmanlı’da böyle sorunlar yok idi. Sosyal ve iktisadi sorunların çözümünü coğrafyamızın dini ve kültürel yapısını yok sayarak Batı kapitalizmine veya Sovyet sosyalizmine özenerek aramak ne kadar hatalı ve yanlış bir çaba ise yeniden büyük Osmanlı’yı inşa etme gayreti de o derecede sıkıntılıdır. Osmanlı’nın saadet dolu olmadığına dair nice örnekler bulunduğu gibi iktisadi yenilikleri, üretim araçlarındaki değişimi hiçe saymak olacaktır bu. Bu bağlamda İslam’ın sürekli ve evrensel ilkeler içeren bir ekonomik kalıba sahip olduğunu düşünmek yerine ekonominin üzerinde inşa edilmesi gerektiği tavsiyelere sahip olduğunu düşünmek daha doğru olacaktır.

İslam’ın iktisadi tavsiyeleri pek çok alt başlık altında sıralanabilir. Makalenin sınırları içerisinde şu söylenebilir ki, Kur’an-ı Kerim nüzul sırasına göre ilk ayetlerden itibaren yoksulları, yetimleri gözetmeyi, servet biriktirmenin felaketlere neden olacağını anlatır. Sezai Karakoç’un “İslam Toplumunun Ekonomik Strüktürü” bir iktisat kitabı olarak değil bir manifesto olarak düşünüldüğünde de savım desteklenir. Eğer bir manifesto mustazaflara (ezilenler) seslenmiyorsa amacı ne olabilir ki?

Yoksullara yönelik yaklaşımına benzer şekilde Karakoç’un diğer milletlere dair yaklaşımı da eşitlik ve anti-sömürgecilik üzerinden oluşmaz. “İslam’ın Dirilişi” bu konudaki fikirlerini topladığı yapıtıdır. Yazar Afrika ve Asyalı milletlere hep birlikte emperyalizmin her biçimine (ABD, Avrupa ya da Sovyet) karşı koyuşu tavsiye etmez. Onların kurtuluşunu İslamlaşmakta görür. Onun İslam tasavvurundaki Osmanlıcı yönü göz önüne alırsak bu pek de eşit koşullarda olacak bir İslam ülküsü değildir. Zira kendi ülkesinde (ki Diyarbakırlıdır) Müslüman bir millet olan Kürtlere uygulanan zulüm aşikâr iken bu husus hakkında düz yazılarında tek satır söz etmemiş olması onun ezilenlerle kuramadığı ilişkinin bir başka örneğidir.

Devletler egemenliklerini ötekiler üzerinden inşa eder. İç ve dış düşmanlar icat ederek toplumlarının biatını bekler. Bu yöntemde genelde aynı ülkede ezilen pek çok tabaka ya da kesim vardır. Bu nedenle bir düşünce insanının ezilen grup ya da sınıflarla kurduğu ilişki onun samimiyetini gösterir. Sezai Karakoç, bırakalım İslam’ın evrensel ölçekteki güçlü çağrısını taşımayı kendi ülkesindeki sıkıntıları göremeyecek kadar devletçidir. Ona göre İslam’ın varlığı güçlü bir devletin varlığı ile eştir.

Sezai Karakoç iyi bir şairdir. Onun güçlü mısralarına diyecek söz yok. Fakat düz yazılarından oluşan sahnede ezilenlere yer vermeyen, yine jönlere rol biçen rejisör tavrını algılayabilmek için az buçuk okuyan bir ezilen olmak yeterli. Yukarıda bahsedilen “İslam Toplumunun Ekonomik Strüktürü”, “İslam’ın Dirilişi” eserlerinin yanı sıra sosyal ve siyasal konuları işlediği diğer eserleri “Çağ ve İlham – 1”, “Çağ ve İlham – 3”, “Tarihin Yol Ağzında” ve “Var olma Savaşı”dır. Ortaya koyulan işlemin sağlamasını yapmak isteyenler bu metinlerini inceleyebilir.