Akif Emre – Dış Bükey Aynada Muhafazakar Aydın

Türkiye’de İslamcılık tartışmalarında nedense iktidar meselesi pek tartışılmaz. İslamcılığa içkin iktidar talep ve söylemi eleştiri konusu edilmez. İktidara dair bu eleştirel yoksunluk, iktidarı kuran bilgiye karşı da benzer bir tavrı dayatır. İslami bilgi, İslami ilim çaba ve üretimindekiler iktidarla ilişkilerine, siyasal tutumlarına dair eleştirel ve özeleştirel bir tutum almaktan ısrarla kaçınırlar. Akif Emre’nin son yazısı Müslüman entelektüellerin siyasi işlevi üzerine. Emre’nin bu son derece cesur, bütüncül ve açıksözlü eleştirisi tekrar tekrar altı çizilerek okunmayı hak ediyor.

AKİF EMRE

Türkiye”de kültür hayatında İslami kaygılarla yazıp çizen çevrelerin önemli ağırlıkları oldu. Her ne kadar merkez addedilen basında, “resmi yayın” yapan çevrelerce hiçbir zaman muhatap alınmamış, yok sayılmış olsalar da… Bu durum hem edebiyat-düşünce ortamı, hem de daha mütevazi imkanlarla boy gösteren matbuat alemi için de geçerli. Bu tablo, en azından son on yılda, hem muhteva hem de güç ilişkileri açısından değişti. Her şeyden önce İslami kaygıları olanların, kaygıları ve iddiaları ile birlikte sahip oldukları imkanlar ve merkezle kurdukları ilişki biçimi trajik bir değişime uğradı.

İslamcıların entelektüel kapasiteleri, etkileri ve kendi içlerinde yaşadıkları dönüşümler/kırılmalar ayrı bir yazı konusu. Ancak bir şekilde hala kimliğini bu tanımlama ile ilişkilendiren kalemlerin dünya tasavvurları ile ürettikleri metinler arasındaki ilişkide gözden kaçan önemli bir ayrıntının aktüel hali anlamada hayli açıklayıcı ipuçları vereceğini düşünüyorum. Düşünce ve ifade özgürlüğü tam anlamıyla resmi ideolojinin kuşatması altında olduğu halde, İslami düşüncenin yerel bakıştan evrensel perspektife açılmaya başladığı dönemlerde dünyanın her bir köşesiyle, en küçük haberle bile ilgilenen müthiş bir açılım patlaması yaşanmıştı. Hatta milliyetçilikleri aşmak adına kendi toprağının realitelerini ihmal edecek derecede bir dışa açılım süreciydi.

Bu evrensel bakışın abartılı halinin kimi sakıncalarına rağmen, bilinç inşası anlamında önemli kazanımlar elde edildi. Şimdilerde geriye dönük değerlendirme yaparken atlanan önemli hususlardan biri; İslamcı entelijansiyanın dünya Müslümanlarına, mazlumlara, İslami hareketlere yönelik ilgisinin düşünsel boyutundansa içerideki siyasi şartların dayatmasının daha belirleyici olduğudur. Şöyle ki, yasal nedenlerden dolayı rahatça yazılamayan, dile getirilmeyen pek çok söylemin ve özlemin dünya Müslümanları üzerinden söylenmesinin bir çıkış yolu olarak değerlendirildiği söylenebilir. Türkiye şatlarında yazılamayanları Patagonya”daki bir oluşum üzerinden dillendirmek, hem ideolojik kurguya uygundu hem de pratik bir çözümdü. Aslında dış dünyaya bu denli açık olmak, iç siyaset ve resmi ideoloji ile dolaylı hesaplaşma, sorgulama biçimiydi.

Bugün Türkiye”de siyaset, düşünce ve ifade özgürlükleri, toplumsal dönüşüm açısından kıyaslanamayacak bir değişim yaşandığı muhakkak. Artık önemli ölçüde siyasal muhafazakarlığı benimsemiş/evrilmiş Müslümanlık kaygıları olan medya organlarının, kalemlerin belli yoğunlukta dışarıda olup bitenlere içerideki somut sorunlardan daha fazla ilgi gösterdiğini gözlemleyebiliyoruz. Bu dışa açılma; bilginin küreselleşmesinden ve genel olarak küreselleşmeden doğan pratik bir sonuç değil.

Söz konusu durum, Arap Baharı örneğinde somutlaştırılabilir. İçeride alabildiğine muhafazakarlaşan kalemlerin Ortadoğu”da, Arap Baharı sürecinde “yalın kılıç İslamcı” kesilmeleri, bu ayaklanmalardan “İslam devrimi” çıkarmaları; iki farklı dönemde, muhtevasında önemli farklılıklar taşıyan bir ilgiye işaret ediyor.

Türkiye”nin dünyaya kapalı olduğu, pek çok alanda baskıcı uygulamaların yaşandığı dönemdeki dışa dönük ilgi; hem yerel olanı aşan bir yaklaşımı gösteriyordu, hem de sisteme yönelik eleştirel söylem bir imkan olarak geliştirilmişti. Bugün ise İslam dünyasına yönelik gösterilen bu ilgi, içerideki siyasetle hesaplaşmayı erteleyen, görmezden gelen bir kaymayla maluldür. Hatta Arap Baharı özelinde yaşanan bu yoğun ilgi, bir heyecan dalgası olarak anlaşılabilir olmakla beraber, bu devrimleri okuma biçimi olarak iç siyasete eklemlenen, mevcut politikaları olumlamak adına geliştirilen bir söyleme dönüşecektir.

Bu durum salt mevcut iktidarla muhafazakar medyanın kurduğu ilişkiyi olumlama parantezine alınarak açıklanması zor bir paradoksal haline işaret ediyor. Belki de zihinsel anlamda mevcut durumla yüzleşmekten kaçarak burada unuttuğu, yüzleşmek istemediği özlemlerini Arap Baharı üzerinden inşa edecek ve kendine ayna tutacak bir yapıyı görmek istemeyecektir. Paradoksal görünen bu durum kendi içinde ilginç bir tutarlılık sergiliyor. Türkiye”ye dair sorgulama yapma gereği duymadan, yüzleşmekten kaçındığı iddialarını Arap Baharında icat edilen İslami devrimlerine sipariş vermiş görünüyor.

Türkiye”den hatırlamak istemediği ve gelinen siyasal durumdan pek de mutlu olduğu yapıya, yaşanan toplumsal ve siyasal dönüşümle terk edilenleri hatırlatacak bir devrim görüntüsüne neden ihtiyaç duyulduğu sorulabilir. Temel açmazı çözen formül de burada yatmaktadır. Arap devrimlerinin ilham kaynağı olmak…

Türkiye”de yaşanan dönüşümle hesaplaşmadan modern, ılımlı, küresel kapitalizmle uyumlu bir modeli ihraç etmenin ve bunun sonuçlarını görmenin dayanılmaz hazzını yaşamak… Muhafazakar entelijansiyanın halet-i ruhiyesi bununla açıklanabilir. Buna “tarihi derinlik” sosu ve “neo-Osmanlı” perspektifi eklediğinizde entelektüel iştahınız daha da kabaracaktır.